تا پیش از اسلام دو گروه بزرگ ایرانیان، بر مناطق گسترده‌ای از سرزمین‌های ایرانی یا آریایی نشین و بعضی دیگر مانند عرب‌ها حاکم بودند.
یک دسته که در خراسان بزرگ ساکن بودند با نام اشکانیان سالیان دراز حکومت کردند.
دسته دوم هخامنشیان و یا پارس‌ها (در منطقه‌ای که هنوز هم پارس گفته می‌شود) بودند که در دو دوره یکی پیش و یکی پس از پارت‌ها (خاندان اشک با نام اشکانیان) حکومت کردند.
از این جهت ساکنین پارس زبان خود را پارسی نامیدند.
آن دیگری که با اینها هم زبان بودند اما قوم یا مردم پارس نبودند نام زبان دری را به کار بردند، که به قولی دری یعنی زبان درباری. حال چرا این نام انتخاب شده و مثلا زبان پارتی نگفتند؟ دلیلش را نمی‌دانم. حدس‌هایی می‌توان زد ولی نوشتن آنها در اینجا وقت‌گیر و غیر ضروری است.
اشاره:
یک نکته را می‌توان با تاکید گفت: اگر هرکدام از دو قوم پارت یا پارس نام زبان خود را از آن دیگری می‌گذاشت ( پارت‌ها زبان خود را پارسی، و یا پارس‌ها زبان خود را پارتی) می‌نامیدند، آنگاه به نوعی برتری آن دیگری را پذیرفته بودند.
جالب اینکه میان نام‌های پارس و پارت تنها حرف آخر س – ت متفاوت است که شاید آن هم در زمان‌های پیشتر یکی بوده و به دلایلی که برای همه زبان‌ها اتفاق افتاده آن حرف دوگونه شده است.
تفاوت سقوط ایران در برابر مقدونیان و اعراب:
در دوران پیش از اسلام، حکومت ایرانیان از مقدونیان شکست خورد و سال‌ها سلوکیان (گروهی از همان مقدونیان که نام سردار خود سلوکوس را گرفتند) بر ایران حکومت کردند ولی از آنجایی که هدف آنها سیاسی بود پس از مدتی در این مردم حل شدند. اما اعراب که هم سیاسی و هم مذهبی عمل کردند حتی پس از پایان سلطه سیاسی؛ سلطه مذهبی آنها باقی ماند به طوریکه هنوز رهبران مذهبی و به تبع آنها مردمان در عزای رهبران نظامی – مذهبی صدر اسلام گریه و زاری کرده و تمام داستان‌ها یا وقایع آن زمان را با جدیت پیگیری می‌کنند و در مقابل کمترین اطلاعی از مردمان خودشان ندارند.
نکته:
ترس پارس‌ها از رقیب یعنی پارت‌ها، باعث گردید که ساسانیان پایتخت خود را از سرزمین‌های پارت نشین تا حد ممکن بکنند و به سرزمین‌های حاصل‌خیز در تیسفون بروند. از طرفی حامیان (نظامی و یا جنگجویان زبده) آنها در برابر رومیان همین اعراب شمالی بودند. در نتیجه آنگاه که اعراب جنوبی سربر‌آوردند، حکومت پارس‌ها در تیر رس یا خط اول آنها بود و ساسانیان بهترین نیروی نظامی‌اشان (اعراب) را در برابر خود به صورت دشمن دیدند. تفسیر بیشتر را در مناسبتی دیگر خواهم نوشت.
۲۰ اگست ۲۰۲۳
۲۹ امرداد ۱۴۰۲
اپسالا – سوید
م. حسن بایگان
